از کجا شروع شد؟
بنیان گذاران “باغ بازار” متعلق به جامعه ی کشاورزان ایران زمینند. آنان از طرفی با مشکلات کشاورزان و از طرفی با دغدغه های خانواده های شهر نشین ایرانی آشنا بوده اند.
آنچه تا زمان راه اندازی باغ بازار روشن بود این بود که در اقتصاد کشور ما هیچ مکانیزم موفق و تاثیر گذاری برای تشویق کشاورزان مسئولیت پذیر و کنترل و اصلاح رویه های غلط کاری در کشاورزان غیر مسئول وجود نداشت. از همین رو، بر اساس یک قاعده ی مشهور علم اقتصاد، کسانی که به شکل سالم و مسئولانه ای کشاورزی می کردند، اغلب زیان کار و دلسرد می شدند و اگر منفعتی بود نصیب کسانی می شد که هیچ تعهدی نسبت به رعایت اصول و استانداردهای کشاورزی مسئولانه نداشتند. علاوه بر کشاورزان مسئولیت پذیر، مردم و خانوارهای شهری نیز بخاطر این که در نهایت، اطلاعاتی از کشاورزان متعهد و مسئولیت پذیر نداشتند، پول خود را بابت خرید محصولاتی خرج می کردند که معلوم نبود به وسیله ی چه کسی و تحت چه شرایطی کاشت، داشت و برداشت شده است، در حالیکه همین مبالغ می توانست و می تواند صرف کمک به سلامتی و اقتصاد خانواده های شهری و تشویق و توسعه ی کشاورزی مسئولانه گردد.
کاشتن یک بذر
از همین رو، برای اولین بار، ایده ی “کشاورزی حمایت شونده به وسیله ی جامعه” از نخستین روزهای سال ۱۳۹۶ توسط بنیان گذاران همین تیم و تحت عنوان “ایران هاروست” و با عنوان “شهروند کشاورز” به مرحله ی اجرا در آمد. پس از آن و قبل از هر کار دیگری، باید ایده را به یک مرکز رشد ارائه می دادیم تا در صورت تایید، بتوانیم مستقر شویم. همین کار را کردیم. مرکز رشد رویش جهاد دانشگاهی، سرانجام در تابستان ۱۳۹۶، ایده ی نوظهور ما را تایید کرد و اجازه داد تا از امکانات آن مرکز با نام هسته ی فناور “ایران هاروست” استفاده کنیم.
خاکی شدن
تیم موسس ایران هاروست، به عنوان مبدع کشاورزی مشارکتی یا کشاورزی حمایت شونده به وسیله جامعه در ایران، اولین مزرعه زیستی مشارکتی را در جیرفت کرمان و در زمین های خانوادگی شان تاسیس کردند. بر اساس مدل “شهروند- کشاورز”ی، خانوارهای تهرانی قبل از شروع فصل کاشت، مشترک محصولات مزرعه زیستی رومرز شدند. روش کار به این صورت بود که آنها در آن زمان آبونمان شش، دوازده یا بیست هفته ای محصولات مزرعه رومرز را خریداری کردند. ایران هاروست متعهد شد که همزمان با شروع فصل برداشت، هر هفته سبدی از محصولات مزرعه را به وزن تقریبی ۴تا۵ کیلوگرم و با یک ترکیب معقول، به دست خانواده ها برساند. به این ترتیب اولاً بخشی از نیاز مالی مزرعه در هنگام شروع به کار، تامین می شد و از طرف دیگر خانوارها می توانستند محصولات ارگانیک را با قیمت بسیار مناسب تری تهیه نمایند.
یک شروع موفق
اولین مزرعه زیستی مشارکتی ایران، به رغم انتظار، از لحاظ عملیاتی بسیار موفقیت آمیز از آب در آمد و تقریبا تمام انواع سبزی جات و صیفی جات، محصولات جالیزی و حتی میوه ی خرما به صورت ارگانیک و تحت نظارت یکی از معتبرترین شرکتهای بازرسی کشور در آن به دست آمد. نتایج آزمایشات به لحاظ باقیمانده سموم و نیترات، فلزات سنگین و میکروبی حیرت انگیز بود. مصرف آب برای تولید هندوانه در مزرعه زیستی مشارکتی رومرز شش برابر کمتر از متوسط کشور بود. گلخانه های زیستی طراحی شده توسط تیم ایران هاروست، که به گلخانه های شهروند کشاورزی موسوم شد، در کنترل آفات به روش های زیستی و نیز صرفه جویی در مصرف آب بسیار موفق بود. همچنین هزینه ی ساخت این سالن ها نسبت به گلخانه های رایج، ۵ تا ۶ برابر کمتر بود.
ظهور مشکلات
همه چیز به نظر خوب پیش می رفت تا این که نوبت به توسعه ی کار و به اصطلاح مقیاس گرفتن رسید. به نظر می رسید که وقتی قرار شد از زمین های خانوادگی خارج شویم و کار مزرعه های شهروند کشاورزی را به مزرعه های دیگر گسترش دهیم، مدل مان کارایی لازم را نداشت. از همین رو توسعه ی کسب و کار بسیار سخت شد.
امید پس از نا امیدی
بعد از حدود شش ماه معطلی، به صورت آزمون و خطا، برگزاری رویدادهای کشاورزی حضوری را برای فروش محصولات برخی مزارع امتحان کردیم. نتیجه راضی کننده بود و مردم استقبال می کردند. زمان انتظارشان کوتاه بود و با پای خودشان می آمدند درب مزرعه، محصول را دریافت می کردند. تصمیم گرفتیم رویدادها را به صورت حضوری ادامه دهیم. اما رویدادهای حضوری هم مشکلات خودش را داشت. اگر فاصله ی باغ یا مزرعه تا شهر تهران دور بود یا بچه ها آن روزها مدرسه داشتند، تعداد زیادی از افراد نمی توانستند در رویداد ها شرکت کنند. به همین دلایل تصمیم گرفتیم در باغ بازار ها، سفارشات تلفنی هم قبول کنیم. جواب داد و مردم استقبال کردند چون خیلی راحت از خانه ی خودشان به باغ یا مزرعه سفارش می دادند و محصول مورد نظرشان را تحویل می گرفتند. به نظر می آمد که راه حل مناسبی برای حمایت اجتماعی از کشاورزی مسئولانه ایرانی به دست آمده بود.
کشاورز، نزدیک به فصل برداشت محصول، از طریق سامانه ی ما، به مردم اطلاع میدهد و یک روز را برای برداشت محصول اعلام می کند. مردم شروع می کنند به سفارش دادن و محصولش را هنوز وقتی روی بوته یا روی شاخه است، می خرند. کشاورز، روز برداشت طبق برنامه شروع می کند به آماده کردن سفارشات و همه ی سفارش ها را به صورت یکجا ارسال می کند برای شهر مقصد. در شهر مقصد، همکاران ما به سرعت جعبه ها را می رسانند به دست سفارش دهندگان.
وقتی رسما خلاق شدیم
بعد از دو سه تا اجرای آزمایشی موفق، به سرعت دست به کار شدیم. یک پلت فرم اولیه را ایجاد کردیم. نام تجاری “باغ بازار” را انتخاب و ثبت کردیم و در نهایت در بهمن ماه ۱۳۹۷ موفق به دریافت عنوان شرکت خلاق از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شدیم.
خلق ارزش از طریق مشارکت
رفته رفته که درگیری ما با مشکلات و چالش های کشاورزان بیشتر می شد، دریافتیم که باید برای مشکلات اساسی تر بخش کشاورزی نیز راه حلی موثر و قابل قبول داشته باشیم که علاوه بر جنس کارکشاورزی، با مشکلات مبتلا به این بخش هم تناسب داشته باشد.
از طرف دیگر، توسعه نیافتگی های تاریخی بخش کشاورزی مخصوصا در بعد اقتصادی و به ویژه در مقایسه با کشورهایی که در بازار جهانی محصولات کشاورزی سهم مناسبی به دست آورده اند و رقبای ما محسوب می شوند، مساله ای است که راهکاری جامع و چند بعدی می طلبد. به همین دلایل از ابتدای سال 1399 هر باغ بازار به عنوان یک پروژه با زمان محدود و مشخص با هدف خلق حداکثر ارزش بر روی محصولات همان پروژه، آن هم با نگاه میان مدت و بلند مدت به فرصت های جهانی تعریف شد که توسط مشارکت کنندگان و سایر بخش های سامانه ی باغ بازار مورد حمایت قرار می گرفت. کشاورزی مشارکتی مانند هر محصول نوآورانه، چالش هایی پیش روی خود دارد اما فرصت های فراوانی نیز در دل آن نهفته است. از آنجا که مفهوم مشارکت در کشاورزی سنتی ما نهادینه بوده و از نظر فرهنگی نیز با ارزش های جامعه ی ایرانی همخوانی دارد، غلبه بر مشکلات، امکان پذیر به نظر می رسد.
