شاید شنیده باشید که گوجه فرنگی‌های سبز رنگ بعد از چند روز در یخچال می‌رسند. قرمز رنگ می‌شوند و حتی باعث نرم شدن میوه‌های اطراف‌شان می‌گردند.
می‌دانید چرا؟ آیا خبر دارید میوه‌های دیگری نیز چنین قابلیتی دارند؟ اصلا می‌دانید کلیماکتریک چیست؟
بدون مقدمه بیایید به همراه هم مروری سریع بر زندگی گیاهان داشته باشیم. گیاهان نیز مانند باقی موجودات زنده تنفس می‌کنند! هرچند که سازوکار آن ممکن است کمی متفاوت باشد. تنفس در گیاهان رابطه مستقیمی با رشد و نمو آن دارد. میوه‌ها به عنوان نسل بعدی گونه‌های گیاهی مختلف، دارای تنفس هستند اما تنفس میوه‌ها در فرایند‌های پس از برداشت نقش مهمی را ایفا می‌کند.
تنفس در میوه‌ها
میزان تنفس یک میوه شاخص بسیار مناسبی برای بررسی وضعیت فعالیت متابولیکی بافت‌ها است و در عمر انبار مانی یک محصول تاثیرگذار است. محققان و کارشناسان با اندازه‌گیری میزان دی‌اکسید‌کربن تولید شده در دوران نمو، رسیدگی و پیری یک میوه، وضعیت تنفس آن را مشخص می‌کنند. میوه‌های نابالغ و سبزی‌ها دارای بالاترین مقدار تنفس نسبت به وزن‌شان هستند.
میوه‌ها از لحاظ شدت تنفس به شش گروه تقسیم می‌شوند؛ بسیار پایین (کمتر از 5 میلی‌گرم دی‌اکسید‌کربن در هرکیلوگرم ساعت)، پایین (5 تا 10)، متوسط (10 تا 20)، بالا (20 تا 40)، بسیار بالا (40 تا 60) و شدید ( بیشتر از 60). هرچه شدت تنفس یک میوه بالاتر باشد سرعت بلوغ، بزرگ شدن سایز، رسیدن، پیری و فساد آن بیشتر است.
بر همین اساس برخی از میوه‌ها بعد از بلوغ و در زمان رسیدن دارای جهش تنفسی هستند که سبب رسیدن میوه‌ها حتی در صورت چیده شدن از گیاه مادری خواهد شد. به همین دلیلی محققان میوه‌ها را به دو دسته اصلی میوه‌های فرازگرا یا کلیماکتریک و میوه‌های نافرازگرا یا غیرکلیماکتریک طبقه‌بندی کرده‌اند.
میوه‌های نافرازگرا یا غیرکلیماکتریک
بنابراین به میوه‌هایی که بعد از جدا شدن از شاخه مادری رشد‌شان متوقف شده و دیگر دارای جهش تنفسی بعد از برداشت نیستند و عملا تغییری نخواهند داشت، میوه‌های نافرازگرا یا غیر کلیماکتریک گفته می‌شود. میوه‌های نافرازگرا دارای تنفس بسیار کم تا متوسط هستند. به همین علت اگر این میوه‌ها به صورت نارس و سبز چیده شوند دیگر قادر به رسیدن نیستند. برخی از این میوه‌های نافرازگرا شامل لیمو، نارنگی، پرتقال، گریپ‌فروت، انار، آناناس، خرما، زیتون، تمشک، توت‌فرنگی، خیار سبز، بادمجان، گیلاس، فلفل، انگور، آلبالو، بامیه و … هستند.
میوه‌های فرازگرا یا کلیماتریک
اما میوه‌هایی که بعد از جدا شدن از شاخه و حتی در بسته‌بندی و یخچال منازل همچنان به رسیدن، نرم شدن و تغییر رنگ خود ادامه می‌‌دهند، میوه‌های فرازگرا یا کلیماکتریک گفته می‌شود که دارای جهش تنفسی و در کل تنفس بالا تا شدید هستند. به همین علت می‌توان این میوه‌ها را برای ارسال به بازار‌های دوردست به صورت نیم‌رس (در اصلاح رسیدن تجاری) برداشت کرده تا به مرور برسند. رسیدن این میوه‌ها نیز به کمک گاز اتیلن که یک تنظیم‌کننده رشد گیاهی کاملا طبیعی است صورت می‌گیرد. بسیاری از میوه‌های فرازگرا خود قادر به تولید گاز اتیلن هستند و برخی نیز به صورت مصنوعی تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند. البته دقت داشته باشید میوه‌های فرازگرا نیز برای ادامه فرایند رسیدن حتما باید به حد استاندارد رشد خود در اصطلاح رسیدن فیزیولوژیک نامیده می‌شود، رسیده باشند.
برای مثال معمولا موز که یک میوه فرازگرا است، بعد رشد و بزرگ شدن بر روی درخت، قبل از رسیدن کامل و تغییر رنگ به زرد، به صورت نیم‌رس و سبز چیده می‌شود. زیرا در این حالت بافت سفتی‌تری دارد و در زمان حمل و نقل آسیب کمتری به بافت آن وارد می‌شود. سپس بعد از رسیدن به شهر مقصد در انبار‌های خاصی با کمک گاز اتیلن در غلظت مشخصی سرعت رسیدن آن افزایش یافته تا علاوه بر تغییر رنگ به زرد، بافت آن هم نرم‌تر شود و در نهایت روانه بازار فروش گردد.
در گوجه‌فرنگی نیز چنین اتفاقی رخ می‌‌دهد با این تفاوت که خود گوجه‌فرنگی با تولید اتیلن سبب رسیدن خود و تغییر رنگ بافت از سبز به قرمز می‌شود و در صورتی که میوه‌های دیگری در نزدیکی آن وجود داشته باشد بر آنها نیز تاثیر خواهند گذاشت. از دیگر میوه‌های فرازگرا می‌توان به سیب، زردآلو، شلیل، هلو، گلابی، آلو، موز، گوجه فرنگی، انجیر، کیوی، آووکادو، انبه، خربزه، خرمالو، پاپایا، به، سنجد و … اشاره نمود. جالب است بدانید هندوانه با اینکه یک میوه فرازگرا است اما بعد از چیده شدن از بوته، تغییر زیادی نخواهد کرد!
سلام وقت بخیر خیلی ممنون بابت مطالب خوب و کاملتون لطفا مثال ها رو اگر امکانش هست بیشتر کنید
سلام
خوشحالیم که مطالب برایتان آموزنده بوده است.
حتما
بسیار عالی و مفید