کشاورزی حمایت شونده به وسیله جامعه (مشارکتی)

• کشاورزی مشارکتی چیست؟

کشاورزی فعالیتی است که وابسته به منابع است. منابع مورد نیاز کشاورزان عبارتند از خاک، آب، نهاده های تولید مثل بذر و کود، ماشین آلات، دانش، پول و نیروی انسانی. کشاورزان عمدتاً با استفاده از پول، دیگر منابع مورد نیاز شان را تهیه می کنند.

• کشاورزان تا کنون، پول مورد نیازشان را چگونه به دست می آورده اند؟

روش های سنتی تامین مالی کشاورزان این ها هستند:

اول؛ فروش محصول

دوم؛ وام گرفتن از بانک

سوم؛ استقراض از غیر بانک

چهارم؛ پیش فروش محصول

پنجم؛ تولید سفارشی یا کشاورزی قرار دادی

ششم؛ معامله کالا به کالا یا تهاتر که امروزه تقریبا منسوخ شده است.

• مشکلات و مزایای هر کدام  از روش های فوق چیست؟

تامین مالی از طریق فروش محصول

فروش محصولات که در فصل برداشت یا نزدیک آن انجام می شود معمولا فاصله زیادی تا  زمان کاشت دارد. به طور سنتی، کشاورزان وقتی به فصل برداشت محصولاتشان نزدیک می شوند دیگر پولی برایشان نمانده است و حتی حسابی مقروض هستند.در حالی که برای کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت همیشه به پول احتیاج دارند. اما در عوض اگر بتوانند محصول را به قیمت خوبی بفروشند، می توانند امیدوار باشند که غیر از هزینه ها و تسویه بدهی های سال گذشته، سود خوبی هم برایشان باقی می ماند.

تامین مالی از طریق وام بانکی

وام گرفتن از بانک ها نیز، علاوه بر این که برای کشاورزان خیلی حوصله سر بر و دشوار و خسته کنننده است، گران هم در می آید. برای درک بهتر موضوع، تصور کنید کشاورزی در روستایی دور افتاده هستید  و می خواهید برای دریافت 10 میلیون تومان وام به بانک (هر بانکی) مراجعه نمایید. منصرف نمی شوید؟ اما چنانچه کشاورز بتواند وام سوبسید دار یا ارزان قیمت را با شرایط سهل از نظر کاغد بازی به دست آورد، ممکن است در نبود سایر روش ها برایش مطلوبیت داشته باشد. بدیهی است ارائه چنین تسهیلاتی فقط از طریق بانک ها و نهادها و دستگاه های دولتی امکان پذیر است که فشار زیادی را به منابع عمومی وارد خواهد ساخت.

تامین مالی از طریق استقراض از غیر بانک

روش سوم نیز که به صورت سنتی در جوامع دارای کشاورزی مرسوم بوده، استقراض کشاورز از نزدیکان و یا بازاریان است. این استقراض به پشتوانه ی اعتبار مالی کشاورز و اغلب بر مبنای نوعی منفعت اقتصادی دو جانبه بین قرض دهنده و قرض گیرنده اتفاق می افتد. مثلا هنگامی که یک فروشنده بذر، بذر مورد نیاز کشاورز را به او می دهد و قرار می گذارند که در فصل برداشت بیاید بدهی اش را تسویه کند؛ چنانچه کشاورز آن سال ضرر کند و نتواند بدهی اش را تسویه نماید. چه سرنوشتی در انتظار قرض دهنده و قرض گیرنده خواهد بود؟ اما در عوض اگر کشاورز در بازار اعتباری داشته باشد و یا آشنایانی داشته باشد که او را به اندازه ی یک فصل زراعی اعتبار کنند و فروشنده هم منصف باشد و قیمت آن نهاده برای کشاورز خیلی بالاتر تمام نشود، بالاخره بخشی از نیازش را می تواند از این طرق تامین کند. البته طبیعی است که غیر از بذر که در این مثال ذکر شد، کشاورز نیازهای دیگری هم دارد که تامینش به این شکل نا ممکن است.

تامین مالی از طریق پیش فروش (فروش سلف)

خرید و فروش سلف نیز به عنوان یک عرف جا افتاده،  قابل قبول و تر و تمیز بین کشاورزان و بازاریان همواره برقرار بوده است. به این شکل که تاجرها یا بازاریان تمام یا بخشی از محصول یک باغ یا مزرعه را قبل از فصل برداشت به صورت عمده پیش خرید می کنند. کشاورزها با پول حاصل از پیش فروش محصول شان منابع لازم برای کار و فعالیت را به دست می آورند.اشکال این روش برای کشاورز در این است که قیمت پیشنهادی پیش خرید، معمولاً  از قیمت واقعی محصول خیلی پایین تر است. اما چون کشاورز به آسانی و بدون تشریفات چندانی، پول نقد مورد نیازش را  به دست می آورد، پیش فروش محصولات به عنوان یک راه عرفی تامین نقدینگی، به ویژه در شرایط دشوار، مطلوبیت داشته است. از طرفی چنانچه کشاورز نتواند به هر دلیلی محصول پیش فروش شده را در زمان مقرر به خریدار تحویل دهد برای هر دو طرف مشکلات جدی ایجاد خواهد شد.

تامین مالی از طریق کشاورزی قراردادی

در این روش، مشتریان بزرگ محصولات کشاورزی مانند کارخانجات صنایع خوراکی و آشامیدنی و یا فروشگاه های زنجیره ای، برای تامین محصولات مورد نظر خود، با کشاورزانی که دارای شرایط اولیه باشند، قرار داد می بندند. در اثر این قرار دادها، خرید محصول کشاورز، تحت شرایط ذکر شده در قرار داد تضمین می گردد. مسلما کاهش ریسک فروش محصولات که در این روش به دست می آید برای کشاورزان خبر خوبی است اما به صورت طبیعی، کشاورز در مورد قیمت محصولش قدرت چانه زنی چندانی ندارد. هم چنین در انواعی از این قرار دادها که توسط کمپانی های بزرگ مثل مک دونالد با کشاورزان آمریکایی و غیر آمریکایی منعقد شده است، کشاورز بخاطر دریافت مبالغ پیش پرداخت و تودیع وثایق سنگین، عملا تا سالها تولید کننده ی مقرون به صرفه ی مشتری بزرگ و قدرتمند خود خواهد بود.

• کشاورزی مشارکتی، روشی نوین برای تامین مالی کشاورزان

با توسعه ابزارها و زیر ساخت های فناوری اطلاعات و به ویژه گسترش بستر اینترنت، چشم انداز ایجاد روش های تامین مالی نوآورانه برای کشاورزان بیش از پیش فراهم شده است.  مزارع اشتراکی یا CSA  استارت آپ ها و کسب و کارهای کشاورزی جدیدی را حول خود شکل داده اند. در کشاورزی مشارکتی ، کشاورزان قبل از شروع فصل برداشت و معمولا در هنگام آغاز به کاشت، محصول خود را به مشترکین مزرعه به صورت اشتراک یا آبونمان پیش فروش می نمایند. مثلاً مشتری، که معمولا مصرف کننده نهایی است،  اشتراک نیم فصل یا تمام فصل سبد محصولات تازه مزرعه را می خرد و پولش را همان موقع پرداخت می کند. از طرف دیگر کشاورز متعهد می شود که در زمان های مقرر، سبدی از محصولات مزرعه را با همان مشخصاتی که در هنگام فروش اعلام کرده (تازه، ارگانیک، سالم یا مطابق استاندارد های دیگر) تحویل دهد.

این کار باعث می شود خرید و فروش محصولات مزرعه برای کشاورز و مصرف کننده، مقرون به صرفه تر تمام شود و کشاورز نیز با پیش فروش تمام یا بخشی از محصول مزرعه اش به مصرف کننده نهایی، تامین مالی بی درد سری انجام می دهد.

کشاورزی مشارکتی یا مدیریت مزرعه به صورت اشتراکی ( CSA ) مدل های فراوانی دارد و هر مدل نقاط ضعف و قوت خود را دارد.

کشاورزی مشارکتی یا کشاورزی حمایت شونده به وسیله جامعه، چنانچه به دقت طراحی و اجرا شود، می تواند در توزیع عادلانه ارزش افزوده حاصل از کشاورزی و نیز حمایت اجتماعی از کشاورزان مسئولیت پذیر، موثر باشد.