کنترل بیولوژیک
کنترل بیولوژیک، عبارت است از کنترل آفات و بیماری های گیاهی بدون استفاده از سموم شیمیایی.
کنترل بیولوژیک یعنی استفاده از پارازیتوئیدها ، پرداتورها ، پاتوژن‌ها ، آنتاگونیست‌ها و یا میکروارگانیسم‌های رقیب برای کاهش جمعیت یک آفت ، به طوری که آفت فراوانی کمتری داشته باشد و خساراتی کمتر از آنچه که بود ، وارد سازد کنترل بیولوژیک ممکن است با دخالت هدفمند انسان صورت پذیرد و یا نتیجه عملی یک نیروی طبیعی خودجوش باشد. کنترل بیولوژیک ممکن است برای پایین آوردن جمعیت آفت مزارع یا جنگل‌ها و یا برای تعدیل ناهماهنگی‌های به وجود آمده در اثر ورود یک عامل جدید به محیطی طبیعی صورت پذیرد .
زمانی می‌توانیم روی محصولی نام ارگانیک را قرار دهیم که در هنگام پرورش محصول ، گیاهان موردنظر به هیچ نوع سم یا کود شیمیایی آلوده نشده باشد.
بیشتر کشاورزان برای کنترل آفات از روش‌های شیمیایی استفاده می‌کنند ، که این روش مضرات زیادی دارد؛ ممکن است سموم اختصاصی نباشند و حشرات مفید را هم از بین ببرند ، باعث مقاومت آفات به سموم شوند و یا وارد زنجیره غذایی شوند که برای انسان بسیار خطرناک هستند. بنابراین استفاده از کنترل بیولوژیک جهت مبارزه با آفات مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرد.
موضوعات اصلی در کنترل بیولوژیک
- انواع موجودات آفت هدف
- انواع دشمنان طبیعی
- روش های بکارگیری دشمنان طبیعی
کنترل بیولوژیک توسط کفشدوزک‌های شکارگر
کفشدوزک‌های شکارگر، حشرات مفیدی هستند که از آن‌ها برای کنترل شته‌ها ، شپشک‌ها ، کنه‌ها و آفات مکنده استفاده می‌شوند.
عموماً کفشدوزک‌ها طیف وسیعی از شته‌ها را مورد تغذیه قرار می‌دهند و از یک گونه خاص از شته‌ها تغذیه نمی‌کنند. اگر در محیط گلخانه‌ای فقط 2 یا 3 نوع کفشدوزک رها شود تمام شته‌ها را از بین می‌برند؛ بطوریکه کفشدوزک 7 نقطه‌ای ، از حدود 50 نوع شته تغذیه می‌کند یا به عبارت دیگر پلی‌فاژ است.
از دشمنان طبیعی سفید بالک‌ها میتوان به کفشدوزک‌ها اشاره نمود که بعضی از گونه‌های آن‌ها برای کنترل این آفات مورد استفاده قرار گرفته‌اند. از جمله گونه‌ی این کفشدوزک‌ها، Delphastus pusilus است که از دشمنان طبیعی مهم این آفات بشمار می‌رود.
گونه خاصی از کفشدوزک‌ها بنام Cryptollaemus montrouzieri در باغات چای و مرکبات شمال کشور ، برای کنترل شپشک‌های آردآلود و استرالیائی استفاده می‌شود. یکی از انواع چای، چای ارگانیک است که یکی از دلایل تولید این چای وجود کفشدوزک Cryptollaemus است. این حشره مفید به صورت تجاری تولید می‌شود و پرورش آن به سرعت رو به افزایش است و حتی صادر هم می‌شود.
در صورت حضور به موقع و کافی کفشدوزک‌ها استفاده از هیچ نوع سمی توجیه پذیر نیست ، چون این حشره به شدت نسبت به سموم آفتکش حساس است. کفشدوزک‌ها در طول زندگی خود 400 تا 500 تخم می‌گذارند و تخم‌ها پس از یک ماه به حشره بالغ تبدیل می‌شوند؛ هر دو مرحله لارو و حشره کامل از حدود 50 نوع شته شامل شته‌های آزاد ، شته‌های گالزا ، شته‌های ریشه و حتی شپشک‌های نباتی ، پسیل‌ها و تخم و لارو سایر حشرات تغدیه می‌کنند. هر لارو 1000 و هر حشره کامل 9000 شته را شکار می‌کند.
کفشدوزک‌ها می‌توانند در طول عمر خود 550 تخم شپشک آردآلود را مورد تغذیه قرار دهند. استفاده از کفشدوزک نسبت به استفاده از سموم قیمت پایین‌تری دارد چرا که رها سازی کفشدوزک فقط روی مراحل آلوده انجام می‌شود اما در سمپاشی ، باغ‌دار یا گلخانه‌دار مجبور به سمپاشی کل مجموعه است.
پرورش کفشدوزک چه امکاناتی می خواهد؟
برای پرورش کفشدوزک در انسکتاریوم ، نیاز به فضایی با حداقل دو اتاق 3 در 4 می‌باشد ، یکی از اتاق‌ها برای تهیه خوراک و دیگری برای نگهداری از مراحل مختلف رشد کفشدوزک (تخم ، شفیره ، لارو و کفشدوزک بالغ) مورداستفاده قرار می‌گیرد. البته در ارتباط با اتاق نگهداری کفشدوزک بهتر است که هرکدام از مراحل پرورش (تخم ، شفیره ، لارو و کفشدوزک بالغ) در اتاق‌های جداگانه‌ای صورت گیرد؛ زیرا مدیریت در چنین وضعیتی بسیار راحت‌تر می‌باشد و درصد تلفات آن هم بسیار پایین‌تر است. ازآنجایی‌که کفشدوزک‌ها جاندارانی بسیار ریز هستند بایستی جایگاه نگهداری آن‌ها از هرگونه درز و شکاف به دور باشد و برای این امر بهتر است که دیواره‌های اتاق‌های نگهداری ، از سرامیک باشند تا از فرار کفشدوزک جلوگیری به عمل آید.
شرایط مطلوب برای پرورش کفشدوزک
بهترین دما برای پرورش کفشدوزک دمای 27 درجه سانتی‌گراد است. آن‌ها در رنج دمایی 15 تا 32 درجه سانتی‌گراد هم داری فعالیت می‌باشند؛ اما زمانی که دما به پایین‌تر از 9 و یا بالاتر از 34 درجه سانتی‌گراد برسد فعالیت این حشرات عملاً متوقف می‌گردد.
تهیه غذای موردنیاز برای پرورش کفشدوزک
همان‌طور که اشاره گردید مهم‌ترین غذای مورداستفاده کفشدوزک‌ها شپشک‌ها ، مگس‌ها ، کنه‌ها و شته‌ها هستند که در طبیعت کفشدوزک به جستجوی آن‌ها در مزارع و باغات می‌رود؛ اما در تکثیر و پرورش به‌صورت مصنوعی باید غذای آن‌ها به شیوه‌ای دیگر تأمین گردد؛ برای این امر از شپشک آرد آلود در جوانه سیب‌زمینی و کدو استفاده می‌شود. سیب‌زمینی و یا کدوها را با استفاده از شپشک‌های خریداری‌شده از مراکز تحقیقاتی گیاه‌پزشکی آلوده سازی می‌کنند. برای این کار نیاز به یک گلخانه و یا یک اتاق جداگانه می‌باشد تا کدو و یا سیب‌زمینی‌های آلوده‌شده فرآوری شوند و بتوانند غذایی مناسب برای کفشدوزک‌ها باشند.
البته امروزه مراکزی احداث گردیده که مختص ساخت غذای موردنیاز کفشدوزک‌ها هستند ، این خود نشان‌دهنده ظهور مشاغلی جدید در ارتباط با صنعت کفشدوزک داری می‌باشد؛ همچنین پرورش‌دهنده می‌تواند خوراک موردنیاز را با دردسر کمتری و بدون داشتن دغدغه از این مراکز تهیه نماید.
همان‌طور که اشاره گردید کفشدوزک‌ها در دو مرحله نیاز به غذا دارند : مرحله اول دوران لاروی هست که در طی این دوران کقشدورک‌ها از 250 تا 1000 شته و یا شپشک تغذیه می‌کنند. مرحله دوم هم‌زمانی است که این حشره از پوسته شفیرگی بیرون آمده و به دوره بالغ شدن واردشده است که در این حالت تقریباً 10 برابر دوره لاروی نیاز به تغذیه دارد.
مهم‌ترین تجهیزات برای تکثیر کفشدوزک در انسکتاریوم
- سیستم سرمایشی و گرمایشی
- سیستم تهویه
- دستگاه رطوبت ساز
- رطوبت سنج
- دما سنج
- ظروف پرورش
- قفسه بندی
- نوارهای کاغذی
- توری و کش
زمان مناسب رهاسازی کفشدوزک‌ها
بهترین زمان رهاسازی حشرات بالغ شکارگر ، در اواسط بهار ، همزمان با مساعد شدن شرایط جوی از نظر رطوبت و حرارت در صبح زود و یا هنگام غروب می‌باشد (یعنی زمانی که کفشدوزک ها کمترین فعالیت را دارا می‌باشند).
عمل رهاسازی در زمانی که حداقل 20 در صد بوته ها آلوده باشند انجام می شود.
کلام پایانی در کنترل بیولوژیک توسط حشرات مفید
روش مبارزه با آفات گیاهی با استفاده از حشراتی همانند کفشدوزک درصورتی‌که به‌درستی انجام شود ازنظر دیدگاه اقتصادی بسیار باصرفه‌تر از سایر روش‌های دفع آفات همانند سموم کشاورزی خواهد بود و اگر این عمل در کشور فرهنگ‌سازی شود ، علاوه بر این‌که محصولی ارگانیک و بدون سموم شیمایی به دست مصرف‌کننده می‌رسد ، شاهد ظهور کسب‌وکارهای پرسود و اشتغال‌زا خواهیم بود که می‌تواند در پیشرفت و سلامتی جامعه بسیار تأثیرگذار باشد. به عبارت دیگر کسب و کارهای مسئولانه همگی به هم مرتبط هستند و در زیست بوم های مسئولانه رشد می کنند و بالغ می شوند.
