دنیای شگفت انگیز تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی
بسیاری از فعالیت‌های گیاهان نیز همانند سایر موجودات زنده بصورت طبیعی با کمک ترکیبات شیمیایی کنترل و برنامه‌ریزی می شود. این مواد عموما به نام هورمون شناخته می‌شوند ولی محققان برای گیاهان از اصطلاح تنظیم‌کننده رشد استفاده می‌کنند. تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی به دو دسته اصلی ترکیبات تحریک کننده و ترکیبات بازدارنده تقسیم‌بندی شده‌اند. اکسین‌ها، سایتوکینین‌ها، ژیبرلین‌ها، برازینواستروئید‌ها، جاسمونات‌ها، اسید آبسزیک، اتیلن و … مهم‌ترین تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان هستند.
اکسین‌ها اولین تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان هستند که در سال 1928 شناسایی شدند. ایندول 3 استیک اسید شناخته شده‌ترین عضو از خانواده اکسین‌ها است. بسیاری از ترکیبات اکسینی به صورت مصنوعی سنتز شده‌اند و می‌توان به نفتالین استیک اسید، ایندول 3 بوتیریک اسید، 2،4 کلرو فنواکسی استیک اسید، نفتاکسی استیک اسید و تریو یدوبنزوئیک اسید اشاره نمود. اکسین‌های کاربرد‌های زیادی در باغبانی و بر روی گیاهان دارند که عمده این اثرات شامل طویل شدن سلول‌ها و اندام‌ها، نور گرایی (فتوتروپیسم)، زمین گرایی، فعال ساختن لایه زاینده و گلدهی.
دومین گروه بزرگ و مهم تنظیم‌کننده‌های رشد سیتوکینین‌ها هستند که در سال 1955 برای نخستین بار استخراج شدند. زآتین مشهورترین و یکی از فعال‌ترین سیتوکینین‌ها است. این خانواده از تنظیم‌کننده‌های رشد نیز قابلیت‌های شگفت‌انگیزی در دنیای گیاهان بر عهده دارند که از مهم‌ترین این مواد می‌توان به بزرگ شدن و طویل شده سلولهای گیاه، ایجاد جوانه گل و نمو آن، تشکیل ریشه، کند کردن روند پیری بافت‌های گیاهی، پارتنوکارپی، تاثیر در مراحل گلدهی و شکستن خواب بذور اشاره نمود.
ژیبرلین‌ها را محققان ژاپنی برای اولین بار در برنج کشف نمودند ولی تا مدت‌ها کسی از این کشف هیجان‌انگیز مطلع نشد. مهم‌ترین خاصیت این تنظیم‌کننده‌های رشد افزایش رشد گیاه است اما به طور تجاری در تولید خوشه‌های بزرگ و دانه درشت‌تر انگور مورد استفاده قرار می‌گیرد. به علاوه این ترکیبات در بهبود کیفیت میوه و تاخیر در رسیدن محصول نیز تاثیر مثبت دارد.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید گاز اتیلن یکی از تنظیم‌کننده‌های طبیعی رشد در گیاهان است که توسط بافت خود گیاه تولید می‌شود و از آن به هورمون جوانی یاد می‌کنند. این تنظیم‌کننده رشد در زمین‌گرایی افقی شاخه و رسیدن کامل بافت میوه و رنگ‌گیری میوه نقش مهمی دارد. به علاوه اتیلن در آغازش تشکیل جوانه گل نیز تاثیر گذار است.
مهم‌ترین تنظیم‌کننده بازدارنده رشد گیاهی اسید آبسزیک است که از سایر تنظیم‌کننده‌های طبیعی بازدارنده رشد گیاهی صد بار قدرتمند‌تر عمل می‌نماید. در دهه 60 میلادی دو ترکیب از این تنظیم‌کننده رشد به نام‌های دورمین و آبسزین کشف شد. آبسزیک اسید بر فرایند‌های حیاتی چون رکود بذر‌ها، خواب جوانه‌ها و ریزش اندام‌ها و برگ‌ها تاثیر دارد. به علت ایجاد مقاومت در گیاهان به خصوص در هنگام کم آبی به هورمون تنش نیز مشهور شده است.
برازینواستروئید‌ها تنها نوع استروئیدی از تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی هستند. بیش از 60 نوع برازینواستروئید شناسایی شده است. آنها در تقسیم و طویل شدن سلولهای گیاه، مقاومت به سرما، بیمار‌ها، شوری و افزایش محصول نقش دارند.
از دیگر تنظیم‌کننده‌های طبیعی رشد گیاهان می‌توان به پلی آمین‌ها، اسید سالیسیلیک، استریگولاکتون‌ها، نیتریک اکساید، کارکین‌ها، تری آکونتانول و پپتید‌های گیاهی اشاره نمود. با این حال صد‌ها ترکیب مصنوعی هم تولید شده است که امروزه با شبیه‌سازی بسیاری از اثرات فیتوهورمون‌ها، نقش تنظیم کننده رشد گیاه را بازی می‌کنند و در بسیاری از باغات میوه کاربرد دارند.
