کشور ایران در محدوده خشک و نیمه خشک جهان واقع است؛ با توجه به شرایط زمینشناسی و پستی و بلندی، دارای محدودیتهای متنوع و گسترده‌ای در منابع آب، خاک و اراضی است. این محدودیت‌ها با بهرهبرداریهای غیراصولی از منابع آبی و خاکی در طی چند دهه گذشته، موجب ایجاد چالش‌های فراوانی برای این منابع پایه و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی و سلامت جامعه شده است.
ایران از حیث وسعت هجدهمین کشور دنیا است، اما از لحاظ خاک به ویژه خاک مناسب کشاورزی چنین جایگاهی را ندارد.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی میزان فرسایش خاک را در کشور حدود ۱۵ تن در هکتار بیان کرد و گفت: میزان فرسایش خاک در برخی مناطق بیش از این میزان است و آمار خوبی نیست. به طور کلی متوسط سالانه پتانسیل فرسایش خاک دنیا را 35 میلیارد تن در سال برآورد کرده اند. که از این میزان 2 میلیارد تن آن مربوط به کشور ایران می باشد.
فرسایش خاک در ایران 2 تا 3 برابر میانگین جهانی است.
با توجه به اینکه در اقلیم ما 700 تا 1000سال طول می‌کشد تا یک سانتی‌متر خاک تشکیل شود (متوسط نرخ خاکسازی در ایران با احتمال زیاد کمتر از 5/0 تن در هکتار به صورت سالانه میباشد). از 165 میلیون هکتار وسعت کشور، تنها حدود 79 میلیون هکتار سطح کشور پوشیده از خاک است. که از این مقدار حدود 5/18 میلیون هکتار در چرخه تولید محصوالت کشاورزی قرار دارد. اراضی زیرکشت آبی که حدود 90 درصد محصول کشور در آنها تولید میشود، حدود هشت میلیون هکتار است. نکته قابل توجه این است که 8/6 میلیون هکتار از این 8 میلیون هکتار، دارای محدودیتهای مختلف از جمله: شوری، سنگریزه دار بودن، کم عمقی بوده و تنها 2/1 میلیون هکتار از اراضی آبی کشور فاقد هرگونه محدودیتی است. از 5/10میلیون هکتار اراضی دیم نیز سالانه حدود 2/4 میلیون هکتار به صورت آیِش باقی میماند.
با توجه به اینکه درحال حاضر ایران رتبه نخست را در فرسایش خاک در جهان دارا است و به‌نظر می‌رسد برای رسیدگی به این مورد بسیار دیر شده و باید هرچه سریع‌تر آستین‌ها را بالا زد تا با استفاده از ظرفیت دانشگاهی به راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت علمی و عملی برای رفع این معضل در کشور رسیدگی کرد و مهم‌تر از آن، این ایده‌ها را به مرحله اجرا رساند.
یکی از راهکارهای اساسی برای افزایش بهره وری از منابع، بکارگیری کشاورزی احیا کننده است.
کشاورزی احیاکننده، چالشی امیدبخش برای حل مشکلات زیست محیطی
کشاورزی احیا کننده یک سیستم کشاورزی پایدار است که بر فرآیندهای طبیعی از جمله آب، خاک، هوا و غذا متکی است. هدف این است که مواد غذایی را به گونه‌ای تولید کنیم که به محیط زیست آسیب نرساند بلکه آن را بهبود بخشد.
کشاورزی احیا کننده با بکارگیری کربن مجدد خاک از طریق فتوسنتز غذای سالم تولید کرده و از منابع آبی محافظت می‌کند، همچنین تنوع اکولوژیکی و فرهنگی را تقویت نموده و موجب انعطاف پذیری اقتصادی میشود. این یک راه حل کم هزینه برای تغییرات آب و هوا است که می تواند زمین های تخریب شده را احیا کند. کشاورزی احیا کننده ریشه‌های باستانی دارد و پایه و اساس سیستم های غذایی بومی و سنتی در سراسر جهان میباشد.
کشاورزی احیا کننده یا کشاورزی پایدار، رویکردی به کشاورزی است که هدف اصلی آن حفظ و بهبود طبیعت، افزایش عملکرد محصولات کشاورزی (گاهی تا 3 برابر) ، حفظ منابع آب و خاک، توازن اقتصادی و اجتماعی در طولانی مدت و کاهش تاثیرات منفی بر محیط زیست میباشد. روش‌های مختلفی در کشاورزی احیا کننده به کار می‌رود که به شماری از آنها می‌توان به شرح زیر اشاره کرد:
- کشت تراکمی و تناوبی
- استفاده از کودهای ارگانیک
- کنترل آفات و بیماری‌ها به صورت بیولوژیکی
- کشت مستقیم (بدون فرآوری زمین)
- افزایش تنوع گیاهان
- آبیاری موثر
- مدیریت مناسب خاک
- کاهش تلفات غذایی
در کل، کشاورزی احیا کننده با ترکیب این روش‌ها، توجه به شرایط محلی، بهبود کیفیت زندگی کشاورزان، حفظ منابع طبیعی منجر به حفظ توازن اکوسیستم‌ها می‌گردد.
مزایای استفاده از کشاورزی احیا کننده (کشاورزی پایدار)
استفاده از کشاورزی احیا کننده (کشاورزی پایدار) مزایای بسیاری برای محیط‌زیست، جوامع محلی و حتی اقتصاد عمومی دارد. در زیر به برخی از مزایای این رویکرد اشاره می‌کنیم:
- حفظ منابع طبیعی
- کاهش آلودگی محیط‌زیست
- تقویت تنوع زیستی
- استفاده بهینه از منابع آب
- افزایش حاصلخیزی و عملکرد محصولات
- حفظ کیفیت هوا
- ایجاد فرصت‌های اشتغال
- پایداری اقتصادی
- تغذیه بهتر و بهداشت عمومی
نتیجه گیری
کشاورزی احیا کننده به منظور تأمین نیازهای غذایی جامعه در زمان حال و همچنین حفظ قابلیت تأمین این نیاز‌ها در آینده انجام میشود.
این نوع از کشاورزی تلاش می‌کند تا با ایجاد تعادلی مثبت میان نیازهای کشاورزی و حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست و ترکیب دانش‌های سنتی و نوآوری‌های علمی، بهبود‌های محسوسی در عملکرد کشاورزی حاصل کند؛ در کل، کشاورزی احیا کننده با توجه به مزایای محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی خود، یک رویکرد جامع و پایدار در کشاورزی میباشد.
