صادرات پسته رفسنجان در کیسه های 50 کیلویی
رفسنجان سالیانه چیزی حدود یک میلیارد دلار ارزش صادرات طلای سبز اش یعنی پسته است. مشهور است که بخش بزرگی از پسته ی رفسنجان در کیسه های 50 کیلوگرمی صادر می شود. این درحالی است که پسته به عنوان یک محصول کشاورزی بسیار خاص ایرانی، می تواند در بسته بندی های کوچک تر و زیبا تر راهی بازار های جهانی شود. در این صورت شاید ارزش دلاری پسته صادراتی رفسنجان تا چندین برابر میزان فعلی برسد (تخمین).
مساله ی زعفران ارزان
امسال (1399) قیمت زعفران ایران، علی رغم پیش بینی ها، افت شدیدی داشت. تحلیل گران معتقدند رکود اقتصادی ناشی از همه گیری جهانی ویروس کرونا که از قضا یکی از مهمترین کانون های شیوعش کشور اسپانیا است، عامل کسادی بازار زعفران کاران بوده است. ایران بزرگترین صادر کننده و اسپانیا بزرگترین وارد کننده زعفران فله ای در جهان است. وقتی اسپانیا نتواند زعفران ایرانی را بخرد، بسته بندی کند و به نام خود در بازارهای جهانی بفروشد، بازار زعفران کار ایرانی کساد می شود.
ضایعات
از اندازه ی ضایعات محصولات کشاورزی تولید شده در کشورمان آمار دقیقی در دست نیست. اما به گفته برخی افراد صاحب نظر، این میزان به 35 درصد کل مقدار محصولات کشاورزی تولیدی در ایران می رسد. یعنی حدود 24 میلیارد دلار.
به راستی چرا بسیاری از محصولات باغی و زراعی با کیفیت ما، در مسیر مزرعه تا سفره بایستی فاسد شده و دور ریخته شود؟ محصولاتی مانند سیب، هلو، گلابی، زرد آلو، گیلاس، انواع توت، هندوانه، انواع سبزی جات و صیفی جات، حتی غلات و حبوبات و غیره.
یارانه های دولتی، اثر بخش یا بی اثر؟
دولت های ایرانی پس از پیدا شدن در آمدهای نفتی، هر ساله بودجه های هنگفتی را برای یارانه های مختلف در بخش کشاورزی اختصاص داده اند که اغلب صرف تامین نهاده های تولید یا طرح هایی مانند شیوه های نوین آبیاری می گردد. از سوی دیگر حمایت های دولتی از بخش کشاورزی همچنین در قالب وام های با بهره مناسب تر و خرید تضمینی محصولات کشاورزی نیز خودش را نشان می دهد. با این حال وقتی بیلان ایران را از نظر صادرات و واردات محصولات کشاورزی مرور می کنیم، 20 تا 50 درصد به نفع واردات اختلاف تراز داریم و می شود گفت یک کشور وارد کننده هستیم. احتمالا این اختلاف تراز نیز ریشه در واردات سنگین خوراک دام و صادرات فله ای و خام محصولات کشاورزی دارد.
تجویز راهبردی
خام فروشی، ارزش افزوده ی ناچیز در سراسر زنجیره/شبکه ارزش کشاورزی و توزیع نا مناسب و ناعادلانه ی همان مقدار ارزش افزوده ی تولید شده، مانند ریشه علف های هرز، تاب و توان درخت کهنسال اما آفت گرفته و نیازمند رسیدگی کشاورزی ایرانی را می ربایند.
غلبه بر این چالش راهبردی، جز با اتخاذ رویکردهای راهبردی ممکن نیست. یکی از معروف ترین این رویکردها، مدیریت و بهینه سازی زنجیره/شبکه ارزش محصولات کشاورزی و غذایی از مزرعه تا سفره است. به نحوی که اولا حداکثر ارزش افزوده ی مورد انتظار در طول زنجیره/شبکه تولید گردد و در ثانی منافع حاصل از این بهینه سازی به شکلی منصفانه و عادلانه در میان عناصر دخیل در زنجیره/ شبکه ارزش محصولات کشاورزی و غذایی ایران توزیع گردد.
زنجیره ارزش در کشاورزی
ارزش تعریف بسیار ساده ای دارد: حداکثر مقدار پولی که یک فرد برای یک کالا یا خدمت پرداخت می نماید.
زنجیره ارزش به مجموعه ی فعالیت های متوالی ای گفته می شود که توسط عناصر فعال طول زنجیره بر روی یک محصول خام انجام می شود تا به محصول نهایی تبدیل شده و به دست مصرف کننده نهایی برسد.
زنجیره ارزش سنتی در کشاورزی شامل مراحل زیر است:
تامین نهاده ها، تولید، پاک کردن و درجه بندی، تجارت، فرآوری و بسته بندی، توزیع، خرده فروشی. این مراحل در محیط عمومی اقتصاد کشور و بر پایه ی خدمات مالی، بازرسی و اعطای گواهینامه و خدمات مشاوره، تشکیل یک زنجیره را می دهند.
هدف از مدیریت زنجیره ارزش، بهینه سازی ارزش ایجاد شده در طول زنجیره (از مزرعه تا سفره) و نیز باز توزیع مناسب ارزش حاصل شده در میان فعالان اصلی زنجیره است.
