ایرانیان اولین ملت در جهان اند که به کشاورزی مشغول شدند. شاید به همین دلیل است که می گویند، تاریخ از سرزمین ایران شروع شده است. سابقه ی طولانی زیستن با ابر و باد و مه و خورشید و فلک، دانشی عمیق و سرشار را برایشان ایجاد کرده است. وقتی به ابداعات و نوآوری ها و روش های ایرانیان در کشاورزی و باغداری می نگریم، وجوه مختلف این دانش برایمان آشکار تر می گردد.
بخشی از این روش ها و ابداعات، علی رغم گذشت سالیان دراز و قرن های متمادی، همچنان کارآمدند و چه بسا نسبت به روش های امروزی، مسئولانه تر و بهینه تر باشند. یک نمونه ی بسیار مشهور اش، سازه های مهندسی آب بسیار پیشرفته ی ایرانیان باستان است که آن را به اسم کاریز یا قنات می شناسیم. وقتی مقایسه اش می کنیم با راهکارهای جایگزین مانند چاه های عمیق، که چگونه سفره های زیر زمینی را خالی کرده و دشتهای ایران را فقیر و خشک کرده اند، بیشتر به حکمت ایرانیان باستان در کشاورزی پی می بریم.
بجز قنات ها و سازه های آبی، دانش ایرانیان در کشاورزی و دامپروری، شامل روش های کاشت، داشت، برداشت، پس از برداشت و نیز مدیریت و اقتصاد کشاورزی نیز می شده که بعضاً در قالب اسناد مکتوبی برای ما به ودیعه نهاده شده است. امیدواریم در فرصت های آتی بتوانیم دستاوردها و دانش ایرانیان در زمینه های مذکور را بیشتر مورد کنکاش قرار دهیم.
این یادداشت مشخصاً به مقایسه روش سنتی باغ داران جنوب ایران برای استفاده از انرژی پاک آفتاب در تولید لیمو خشک (لیمو عمانی) با تولید همان مقدار لیمو خشک به وسیله ی دستگاه های میوه خشک کن امروز ی می پردازد.
سوال مشخص این است: اگر قرار بود 7 تن لیمو عمانی (لیمو خشک) را به وسیله ی یک دستگاه میوه خشک کن 70 کیلوگرمی برقی خشک کنیم، چه مقدار انواع آلاینده وارد محیط زیست می شد؟
باغ داران منوجانی، آن گونه که در تصویر مشخص است، صدها تن لیمو خشک بی نهایت مرغوب و لذیذ را بدون مصرف حتی یک ژول انرژی حاصل از سوخت فسیلی تولید کرده اند. بنابر این هیچ آلاینده ای تولید نشده است.
حالا اگر این مقدار را با یک دستگاه 75 کیلوگرمی که طبق اظهار سازنده ی آن، مصرف برقش 1.5 کیلووات بر ساعت است، تامین می کردیم چه می شد؟
اگر فرض کنیم هر کیلو لیمو خشک از شش کیلو لیمو ترش تازه حاصل می شود، بنایر این برای تولید 7 تن لیمو خشک، 42 تن لیمو ترش تازه را باید به دستگاه بسپاریم. باز اگر فرض کنیم دستگاه، 75 کیلو لیمو ترش تازه را (بر اساس اظهار سازندگانش) در 6 ساعت به لیمو خشک تبدیل می کند و مصرف انرژی برقی دستگاه میوه خشک کن، 1.5 کیلو وات ساعت است؛ با یک محاسبه ساده برای تولید 7 تن لیمو خشک، حدود 5040 کیلووات انرژی برق نیاز داشت.
بر اساس اظهار مقامات وزارت نیرو، تولید و مصرف یک کیلووات ساعت انرژی برق، 922 گرم آلاینده وارد محیط زیست می کند.
بنا بر این اگر بجای استفاده از انرژی آفتاب در خشک کردن لیمو، از انرژی برق استفاده می کردیم، برای تولید 7 تن لیمو خشک، حدود چهار و نیم تن (4647 کیلوگرم) آلاینده وارد محیط زیست می شد.
حال اگر می خواستیم نصف لیمو ترش تولیدی منطقه منوجان را با انرژی برق خشک کنیم چه اتفاقی می افتاد؟
منوجان در سال حدود 15 هزار تن انواع لیموترش تازه تولید می کند که نصف آن عدد 7000 تن است و از این 7000 تن با یک تقریب خوب می شود 1167 تن لیمو خشک تولید کرد. بنابر این اگر منوجانی ها می خواستند روش های سنتی خود را کنار بگذارند و از دستگاه های مدرن امروزی استفاده کنند، دست کم سالی 775 تن انواع آلاینده ها را به محیط زیست می افزودند.
شاید اگر در این محاسبه ها دقیق شویم، به کار بردن واژه ی متمدنانه برای هر دستاورد یا فناوری ای (اگر چه مدرن و فناورانه) نیاز به بازبینی و دقت نظر بیشتری داشته باشد.
